Ahlâk merkeze alındığında medeniyet ölçeğinde İslâm nasıl bir meydan okuma ile karşı karşıya kalmıştır? Medeniyet bilinci ve onun vazettiği Ahlâk, bugünün dünyasında nasıl okunmalıdır?

Ahlâk, bir değerler sistemi içinde ve o değerler sisteminin temel dinamiklerine bağlı olarak anlamını bulan bir kavramdır. Dünya üzerinde bugün hâkim durumda gözüken batı medeniyeti ve onun vazettiği ahlâk anlayışı, İslâm dini tarafından örnek alınması tavsiye edilen ahlâk anlayışından birçok noktada farklılık göstermektedir.

 

İslâm dini açısından örnek insan Hz. Peygamber (a.s)’dir. Güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildiğini ifade eden İslâm peygamberi, genel anlamı ile ideal bir insan prototipi çizmiş ve O’nun izinden gitmeye çalışanlar, O’na yaklaştıkları oranda ideale yaklaşmışlardır. Bu vasıftaki insanların sayısının nisbî olarak çoğaldığı toplumlar, tarih boyunca göreceli olarak huzur ve güvenin hüküm sürdüğü topluluklar olmuşlardır.

 

Dünyanın, özellikle son 200 yıllık tarihi içerisinde, Batı Medeniyeti hâkimiyetini sürekli olarak artırmış ve son çeyrekte de bu yayılma baş döndürücü bir hal almaya başlamıştır.

Bireyi öne alan, insan aklını kutsallaştıran, vahye dayalı inanışları yaşanan hayatın tümüyle dışına çıkarmayı hedef edinen bu medeniyet, geldiği nokta itibariyle insanların bir bölümüne maddi refah sağlarken, büyük bir kesimini de acımasızca sömürmüş ve sömürmeye de devam etmektedir. Bu medeniyet, bununla birlikte ortaya çıkan sıkıntıların ve problemlerin kaynağı olarak da kendi dışındaki sistemleri ve inanışları suçlu tutmaktadır.

 

Güzel ahlâkı tamamlamak için gönderilmiş olan bir Peygamberin izinden gitmesi gereken Müslümanlar, her hal ve şartta, O’nun güzel ahlâkını tüm insanlığa en iyi şekilde tanıtmalıdır. Bu, onların dünyadaki varlık sebebidir.

 

İslâm Dünyası bu meydan okumaya anlamlı cevaplar üretebildi mi?

İslâm dini, Yüce Allah’ın insanlığa gönderdiği ‘hak din’ olduğu için tarih içinde her dönemde onu en iyi şekilde yaşayan ve nesillerden nesillere aktaran topluluklar var olmuştur ve kıyamete kadar da var olmaya devam edecektir. Fakat içinde yaşadığımız dönemde maalesef İslâm Dünyasının özgün sesi, tüm insanlığı kuşatacak tarzda çıkamamakta ve cılız kalmaktadır.

 

Batılı düşünce ve hayat tarzının etkisiyle, İslâm Dünyası içinde, kaynağını orijinal İslâm düşüncesinden almayan, inanca ve ahlâka müteallik özentili, kompleksli, kendine güvenden yoksun,  hatalı akımlar da maalesef ortaya çıkmaktadır. Bazen bu akımlar İslâm’ın orijinal mesajını gölgeleme tehlikesi bile oluşturabilmektedir.

 

Fakat tüm bu olumsuz gelişmelere rağmen, İslâm dünyasının farklı kesimlerinden gelen ümit verici bazı sesler, baş döndürücü bir tarzda yayılan batılı düşünce biçimine ve onun dayattığı hayat tarzına rağmen yine de muhataplarına ulaşabilmekte ve dünyanın farklı noktalarında yeni filizlenmeler ortaya çıkmaktadır.

 

Türkiye’de ahlâkın dönüşümü nasıl oldu? İmparatorluktan Cumhuriyete geçişte yaşanan dönüşümün ahlâk planında süreklilik ve kopuş unsurları nelerdir?

Sosyolojik anlamda Türkiye’de yaşanan değişimi birçok ilim adamı ‘induced changed’ yani bünyenin dışından gelen bir etki ile ve ikna yoluyla meydana gelen değişim olarak değerlendirmektedir. Bunun karşılığı ise ‘organic changed’ denen tabii bir yolla ve toplumun kendi iç dinamikleriyle gerçekleştirdiği değişimdir.

 

Osmanlı’nın son döneminde klasik âlim tipinin yerine geçen, batı düşüncenin tesiri altında yetişmiş ve kendilerine aydın ya da münevver denen kesimin öncülüğünde gerçekleşen bu dönüşüm, toplumun geleneksel kökleriyle bağlantıyı zayıflatma hedefine yönelik bir hareketti.

Bu dönüşüm İslâm medeniyetinin en önemli merkezlerinden biri olan ülkemizde ciddi bir tarzda yaşandı. Fertlerin ve toplumun dinle olan ilişkileri adeta yeniden tanımlandı. Toplumun önündeki ideal tipler yeni baştan dizayn edildi. Bu dönüşümün sağlanabilmesi için toplumun geçmişiyle ilişkisi adeta her yönüyle kesildi.

Fakat zamanla bu bağlantı kısmen de olsa yeniden kurulmaya başlandı. Fertler, tarihleriyle bağlantı kurdukça o tarih içinde var olan inanç ile ve o inanca dayalı ahlâki özellikler ile çok hızlı bir temas sağlamaktalar.

 

Şu anda bir yandan batılı hayat tarzının etkisi, öte yandan da kökler ile kurulan irtibat içinde yeni nesiller yönlerini bulmaya çalışıyorlar.

İslâm Dünyası ve özelde Türkiye’nin toplum hayatında, insan ilişkilerinde, siyaset dünyasında, ekonomik alanda, eğitim sahasında ihtiyaç duyduğu yeni insan kimdir, nasıl biridir?

Bu insanın öncelikle Yaratıcısı ile dost olması gerekmektedir. O’nu her şeyden ve herkesten çok sevmeli ve O’nu kırmaktan ve üzmekten şiddetle kaçınmalıdır. O’nunla dost olabilmek için O’nun ‘sev’ dediklerini sevmeli, ‘sevme’ dediklerinden de uzaklaşmalıdır.

 

Yaratıcısın en önemli eseri olan diğer insanları, Yaratıcısından ötürü sevmeli ve onlarla dost olmalıdır. Onlara, iyilikle ve adaletle davranmalı, yanlışlıklarını gördüğünde münasip bir dille uyarmalıdır.

Kul hakkından şiddetle kaçınmalı, Allah’ın huzuruna diğer insanların hakkı ile çıkmaktan korkmalıdır.

 

İnsanın dışındaki tüm diğer varlıklar ile dost olmalı, onları, Yaratıcılarından ötürü sevmeli ve kendisine emanet edildiğini bilip iyi davranmalıdır. Hayvanlar ve tüm diğer canlılar, hepsi bu cümleden ele alınmalıdır. Çevre, acımasızca tahrip edilmemeli, hayvan nesillerinin devamına titizlik gösterilmeli, tabiatta var olan dengeye, onu bozucu tarzda müdahale edilmemelidir.

 

En son olarak insan kendi ile dost olmalıdır. Kendi ile barışık olmalı, niçin yaratıldığının farkına varmaya çalışmalıdır. Bunun için kendine lüzumlu bilgiyi hangi kaynaktan alacağını çok iyi bilmeli ve varoluşunun sırrını kavramaya çalışmalıdır. Ümitsizliğe hiçbir zaman düşmemeli, her işinde Rabbine iltica etmeli ve O’na güvenmelidir.

 

Özetle tarif etmeye çalıştığımız bu insanla ilgili çok daha fazla özellik sayılabilir kanaatindeyim. Fakat bu dört madde, alt başlıkları ile birlikte bizlere bir hareket noktası verecektir kanaatini taşımaktayım.

 

Mülakat: İbrahim Ethem Gören

(*) Bu mülakat Boğaziçi Bülteni 28’inci sayısında yayınlanmıştır.

 

-Uzun yıllardır çeşitli yönetim kademelerinde bulunduğunuz MÜSİAD’ın, kuruluşundan bugüne gelişim süreci ile ilgili gözlemleriniz neler oldu?

 

On yıldır yönetiminde bulunduğum ve her genel kurulda, bir sonraki yıl için oluşturulan  Yönetim Kurulu listelerinde yer almanın heyecanını yaşadığım MÜSİAD’ın , 13’üncü genel kurulunda, bu sefer divan başkanlığı vazifesini yaptım. Böylesi bir durum, insanı çok değişik duyguların içine sürüklüyor.

Yılların çok hızlı geçtiğini bir kere daha yakinen görüyorsunuz. Geçen yıllar ile birlikte ömrün de bitmekte olduğunu hissediyorsunuz ve hüzünleniyorsunuz.

Diğer yandan, yönetim kadrolarındaki insanların  değişmesine rağmen, gelişme sürecinde içinde yer aldığınız MÜSİAD’ın, dimdik ayakta durduğunu, 26 şubesi ve iki binin üzerinde üyesi ile, Anadolu’nun dört bir yanında kök salmaya başladığını, insanımıza ümit ve güç verdiğini görüyorsunuz, seviniyorsunuz..

 

1990 yılında kurulan Müsiad’ın, kurulduğu tarihte dünyanın ve Türkiye’nin şartları çok farklı idi. Soğuk savaş sonrası döneminin henüz başlarındaydık. 12 Eylül darbesi sonrası Türkiye’de siyaset yeniden şekilleniyordu. Irak, başındaki Saddam ile birlikte Orta Doğu’da yeni bir güç odağı olarak ortaya çıkmaya başlıyor, buna karşılık bu bölgeyi dizayn etmek isteyen büyük devletler de bu hadise çerçevesinde  bölgeyle daha aktif olarak ilgileniyor ve sıcak müdahaleler yapılıyordu.

Rahmetli Özal ile birlikte başlayan Türkiye’nin dış dünya ile daha fazla entegre olması hali Müsiad yöneticilerini ve üyelerini de derinden etkiliyor ve iş adamlarımızın ticari faaliyetlerinde dış ticaretin rolü artıyordu.

Refahyol döneminde Müsiad, siyasi iktidar ile ilişkilerinde çok değişik bir imtihanın içine girdi. Bir noktadan bakıldığında iktidara çok yakın olarak görünüp bu halin getirdiği problemler ile uğraşırken, bir yandan da, var olduğu düşünülen yakınlığın, üyelerinin meşru zeminlerdeki haklarını korumaya yeterli derecede fayda sağlayamamasının sıkıntılarını çekti

28 Şubat döneminde, özellikle Müsiad ve üyelerinin içinde yer aldığı geniş bir çevre ciddi baskılara uğradı. Fakat bütün bunlara rağmen, Müsiad, çalışmalarını aksatmadı, aksine, azmini ve kararlılığını arttırdı.

11 Eylül saldırıları ardından dünya ölçeğinde başlayan yeni bir dalga ve Müslümanlara yönelik baskılar karşısında da Müsiad farklı bir sınavın içine girdi. Üyelerinin yurt içinde  ve yurt dışında ekonomik aktivitelerini fazlalaştırmak, işletmelerini daha rasyonel şekilde yönetebilmelerini sağlamak, bütün bunların yanında da ait oldukları medeniyetin özelliklerine uygun yaşayabilmeleri noktasında özgüvenlerini arttırmak için ciddi çalışmalar yaptı.

3 Kasım sonrasında iktidara gelen ve halkımız için ümit olan Ak Parti döneminde de Müsiad, bir yandan ümitlerin artarak devam etmesini sağlamak, öte yandan da eksik gördüğü noktalarda yapıcı eleştirilerini ve katkılarını yönetimdeki kadrolarla paylaşmak gibi bir fonksiyonu icra etmektedir.

 

 

-MÜSİAD’ın, misyon ve vizyon çerçevesinde, yeni dönemde neleri başarabileceğine inanıyorsunuz?

Müsiad 14 senelik mazisi olan köklü bir kuruluştur. Hedefleri, bu hedeflere ulaşabilmek için çalışma prensipleri, değişen ülke ve dünya şartlarına göre kendini revize edebilecek mekanizmaları mevcuttur. Yeni dönemde, başlamış ve sürdürmekte olduğu çalışmaları devam ettirmenin yanında 3 Kasım ve 28 Mart seçimleri sonrasında ülkede ortaya çıkan yeni siyasi yapı ve ekonomik gelişmeler çerçevesinde gündeme gelebilecek  yeni sorunlarla da muhatap olmaktadır ve bundan sonra da olacaktır.

Müsiad’ın iktidardaki kadrolarla çevre olarak yakınlığı derneğin çalışmalarında başarı sağlamak, üyelerinin ekonomik gelişmelerine katkıda bulunmak için çok önemli bir avantaj fakat aynı zamanda da dikkatli davranılmazsa çok tehlikeli bir özelliktir.

Müsiad bu hassasiyete her zamankinden daha çok dikkat  etmelidir.

Aynı zamanda kamusal ve yarı kamusal alanlardan ısrarla uzakta tutulmaya çalışılan kesimlerin Türkiye’deki sayısal ağırlıkları oranında temsillerinin sağlanması da yeni dönemin en önemli sınavlarından biri olacaktır. Müsiad, bu çalışmalarda yapıcı ve dengeleri gözetici mahiyette çok ciddi bir ağırlığa sahip olacaktır.

Türkiye’nin özellikle son on yılında reel kesimlerin dışında ranta dayalı alanlara yönelen ve oralarda biriken milli gelirin, yeni dönemle birlikte reel ekonomiye doğru kanalize edilmesi Müsiad’ın en temel beklentilerinden birisidir. Bu hususta alınmakta olan tedbirlerle ilgili hükümetle bazı konularda farklı düşüncelere sahip olan Müsiad, fikirlerini açıkça ve etkili bir şekilde savunabilmeli, halkın ümitlerini menfi yönde etkilemeden yapıcı eleştirilerini yapabilmeli, araştırma ve raporlarını her zamankinden daha dikkatli hazırlamalıdır.

Siyasi rüzgarla ters düşme korkusuyla hakikatleri söyleyememek, aynı mahallenin insanlarının, aynı gemide seyahat eden yolcuların birbirlerine karşı yapabilecekleri en büyük kötülüktür. Fakat bununla beraber doğrunun doğru ve güzel bir üslupla ve neticeye tesir edebilecek bir formatta dile getirilebilmesi de Müsiad’ın yeni dönemindeki en önemli sınavlarından biri olacaktır.

Müsiad’ın bugüne kadar geldiği başarılı nokta, yeni bir yönetim ve başkan ile birlikte, inşallah çok daha ilerilere götürülecek ve emanet bundan sonra da sürekli bir şekilde yeni ve ehil arkadaşlarımıza , kardeşlerimize devredilecektir.

Hepsine şimdiden başarılar diliyorum..

 

-Bilindiği üzere, değişim ve dönüşüm sözü son yıllarda sıkça kullanılıyor. Ne var ki,  bu değişmenin sınırları pek sağlıklı olarak belirlenmiş değil. Değişme adına değişime açık olanlarla, kendiliğimizi koruyarak, yeniliklere karşı temkinli olma gereğini savunanlar var.

Değişime paralel olarak bir de küresel dalgalanmalar yaşamakta dünyamız. Bu öyle bir dalga ki, yerelliği ve özgün kimliği silerek, insanları tek tip hegemonyaya mecbur kılıyor. İşadamlarına ticari ve sınai  faaliyetleri yanında, ayrıca bir kültür ve medeniyet idraki kazandırılması konusundaki fikriniz nedir?

Bildiğiniz üzere, kurumların devamlı olabilmeleri için, içinde bulundukları ortamdaki değişimlere ve gelişmelere uyum sağlayabilmelerinin yanında, kendilerini önemli ve farklı kılan özeliklerini muhafaza edebilmeleri gerekmektedir. Ancak bu sayede varlıklarının bir anlamı olabilir.

Asıl önemli olan ise,  var olmanın yanında tarihte anlamlı bir iz bırakabilmek ve gelenek oluşturabilmektir.

MÜSİAD bu amaçla kurulmuş, değişen dünya ve ülke şartları içinde, ilim, siyaset ve iktisat saç ayağı üzerinde oluşan toplumsal yapıda, ticaret ve sanayi kesimine yeni bir tanım getirmeye çalışmıştır.

İşadamlarının dikkatlerini bir yandan ülkenin unutulmuş, unutturulmuş iktisadi değerlerine çekerken, bir yandan onları yurt dışına ve ihracata yönlendirmiştir. Bu gaye ile karış karış dünyanın dört bir yanına geziler düzenlenmiş, fuarlara iştirak edilmiş, ülke içinde ihtisas fuarları organize etmiştir…

Bütün bunların yanı sıra MÜSİAD, iş adamlarımıza, ait oldukları medeniyetten pencere açmaya çalışmış,  onların, tarihleri ile ve içinde yaşaya geldikleri coğrafya ile doğru ve sağlam bir ilişki kurabilmelerine zemin hazırlamıştır.

Homo ekonomicus  adıyla bir araştırma yaptırarak, halkımızın %99’unun mensup olduğu İslam Dini’nin, sanayici ve iş adamlarımıza ne tür müsbet özellikler kazandırması gerektiğini ortaya koymaya çalışmıştır.

Yüce Peygamberimizin (a.s) Medine Pazarı uygulamasından, günümüz ticaretinde nasıl yararlanılması gerektiği üzerinde önemle durmuş ve fuar çalışmaları ile Medine Pazarı kavramı arasındaki ilişkiyi sürekli canlı tutmaya gayret göstermiştir.

Globalleşen bir dünyada yerel özelliklerin öneminin kaybolmaması gerektiğinin altını  çizen Müsiad, globalleşme ve küreselleşme eğiliminin yanında, dünyamızda özellikle iktisadi sahada, bölgesel birlikteliklerin de öneminin azalmadığını , hatta bilakis artmakta olduğunu tesbit etmiştir. Buna bağlı olarak Türkiye’nin kendi bölgesiyle, İslam Ülkeleriyle ve Türki Cumhuriyetlerle münasebetlerini arttırması gerektiğini savunmuş, uzun zamandır içinde yer aldığımız bölgesel birlikteliklerin devamından yana tavır almış ve bu konuları mevcut iktidarlara sürekli tavsiye etmiştir.

 

Önce Ahlak ve Teknoloji derken, teknolojik gelişmelerin  arka planında var olan kültür ve medeniyet boyutuna özellikle dikkat çekmiştir.

Nasıl bir hayat, nasıl bir insan, nasıl bir toplum ve nasıl bir dünya sorularının ciddi bir şekilde sorulup, cevapları üzerinde toplumsal bir mutabakat oluşturulmadan gerçekleştirilecek teknolojik gelişmelerin veya transferlerin, toplumumuza uzun dönemde mutluluk getirmesinin şüpheli olabileceği, Müsiad’ın dikkatini çekmeye çalıştığı en önemli noktalardan biri olmuştur.

Son olarak Müsiad, iş adamlarımızın toplumun kültür ve sanat değerleri ile ciddi bir biçimde ilgilenmeleri gerektiği hususuna özellikle dikkat çekmektedir ve bunun en bariz örneği olarak her fuarının en büyük alanını sanat sergisi olarak ayırmaktadır.

 

-Yılan hikâyesine dönen bir AB-Türkiye ilişkileri var ortada. Ne içindeyiz, ne de büsbütün dışında. Sizce nereye varacak bu uzun flört hali. Ufukta  sağlıklı bir evlilik görülüyor mu?

 

MÜSİAD,  tarih boyunca yüzü genelde batı yönüne dönük bir toplumun çocukları olarak, son 40 küsur yıllık Avrupa Ortak Pazarı ve  Avrupa Birliği  projelerine hep ihtiyatla yaklaşmış, fakat bununla beraber, dış ticaretinin %50’sinden çoğunu Avrupa Birliği ülkeleri ile yapan Türkiye’nin, bu ülkelerle ile olan ekonomik ilişkilerine özel bir  önem vermiştir.

 

Ekonomik, sosyal ve siyasi ilişkilerde tek yönlü değil çok boyutlu bir ilişkinin gerekliliğini sürekli vurgulamıştır.

Bizim tezimize göre, Türkiye’nin  üstüne düşen husus, insan unsuru, yönetim anlayışı, ekonomik gelişmişlik, devlet ve millet ilişkileri yönünden kendi niteliklerini arttırabilmek olmalıdır.

Türkiye’nin AB’ye girebilmesi konusu Türkiye açısından olduğu kadar AB açısından da çok büyük önem taşımaktadır. AB için , yukarıda saymaya çalıştığımız özelliklere sahip olması gereken bir Türkiye’yi kendi bünyesine alıp almamak en önemli imtihandır.

Ülkemiz,  bu özelliklere sahip olabilmek için AB’ye girmeyi ister bir görüntü içinde olmamalı, halkımız yukarıda kısaca sayılan niteliklere layık olduğu için onlara bu nitelikleri kazandırmak arzusu, iktidarların en önemli hedefi olmalıdır.

Bütün bunların yanı sıra Türkiye’nin içine dahil olmaya çalıştığı AB ve içinde yer aldığımız Uluslar arası sistem de adalet, güç ve hakkaniyet ilişkisi ve ülkelere/insanlara farklı standartların uygulanması konularında seviye olarak maalesef kötü bir noktadadır. Bosna, Afganistan ve Irak işgalleri, Keşmir, Filistin ve Kıbrıs konuları bu konuda en bariz örneklerdir.

Bu noktada çağımızın içinde bulunduğu seviye maalesef örnek bir seviye değildir. Türkiye bu seviye ile iktifa etmemesi gereken bir ülke olmak zorundadır.

Ülkemizin heyecanla sonucunu beklediği Aralık 2004’deki, Avrupa Birliğinden müzakere için takvim alma hedefi büyük bir problem olmazsa gerçekleşecek gibi görünmektedir. Fakat tam üyelik konusunda tarih hiç de yakın görünmemektedir.

Müsiad açısından, bu gidiş, bir medeniyet tercihi olarak göründüğü oranda toplumumuz için uzun vadede faydadan ziyade zarar getirir endişesini taşımaktayız.

Bu endişe Müsiad içinde hararetle tartışılmaktadır ve bu tartışmayı toplumumuzun çeşitli katmanlarına da süratle yaymak en önemli vazifelerimizden biri olmalıdır kanaatini taşımaktayım.

 

-Kurumların kalıcılığı, daha çok bir gelenek oluşturmalarına bağlıdır. Bu cümleden olarak MÜSİAD sizce bir gelenek oluşturmuş mudur?

 

Müsiad’ın kurulduğu günlerdeki dünyanın ve Türkiye’nin şartları hepinizin bildiği gibi çok değişmiştir. Bu değişimin çok iyi okunması icap etmektedir. Derneğin ve bizim gibi çalışmalar yapan tüm kurumlarımızın faydalı hizmetler görebilmesi için yeni şartlara uygun bazı değişiklikler ve geliştirme çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Fakat gelenek oluşturabilmenin en önemli unsuru olan, kalıcı değerlerimizin muhafazasına da, özellikle ihtimam gösterilmelidir.

 

Neleri değiştireceğimize karar vermek kadar, neleri muhafaza edeceğimize karar vermek de aynı derecede önemlidir.

Esasında, eş zamanlı olarak yapılması icap eden; gelişime ayak uydurma ve kalıcı olması gereken değerleri muhafaza etme çalışması, sadece MÜSİAD’ın   değil, bizimle aynı tarihi ve toplumsal değişim sürecini yaşayan tüm kurumlarımızın  yapması gereken bir faaliyettir.

 

Ancak bu sayede tarihte iz bırakabilen yapılar oluşturabilir, kendimizden sonraki nesillere de kalıcı eserler bırakabiliriz. Müsiad bu güne gelinceye kadar bir çok noktada hatırı sayılır bir gelenek oluşturmuştur. Fakat konjonktürün süratle değiştiği, Türkiye’de ve dünyada bir çok yerleşik yapının sarsıldığı ve pozisyon değiştirdiği günümüzde Müsiad da değişimlerden etkilenmekte ve bazen yerleşik değerlerini de yeniden tartışmak lüzumunu hissetmektedir. Bu tartışmalar sonucunda İnşallah daha sağlam bir yapıya ulaşılacaktır.

Dünyada ve Türkiye’mizde çok ciddi gelişmelerin olduğu tarihi bir sürece tanıklık ediyoruz.

Önemli kırılma ve yeniden düzenleme çalışmaları çok yakınlarımızda ve bazen de bizim içinde yer aldığımız bölgede cereyan ediyor.

Tarihimizden alacağımız dersler, ait olduğumuz medeniyetin bize kazandırdığı eşsiz değerler ve eğer samimiyetimizi kaybetmezsek,  her an yanımızda olacak olan Allah’ın yardımı, bu zor şartlarda hepimizi ve tüm insanlığı selamete çıkaracaktır inancını taşımaktayız.

 

MÜSİAD BÜLTEN 2004

 

 

 

İstanbul Ticaret Odası (İTO) Yönetim Kurulu Üyesi ve Boğaziçi Yöneticiler Vakfı (BYV) Mütevelli Heyeti Başkanı Erhan Erken ile iş dünyasının beklentileri ve üniversitelerin mezunlarına verdiği katma değer üzerine kısa bir sohbet ettik.

 

Erhan Erken, yayıncılık-matbaacılık, ticaret, eğitim kurumları işletmeciliği gibi pek çok alanda faaliyet gösteren şirketler kurdu. 20 yıla yaklaşan bir süredir pek çok eğitim müessesesinde kurucu olarak yer aldı. Eğitimin alt yapısının gençlik olduğundan hareketle çocuklara ve gençlere yönelik birçok projeyi hayata geçirdi. Anaokulundan etüt merkezine; bilgi merkezinden öğretmen/eğitici kurslarına kadar eğitim ve öğretimle alakalı çok geniş bir alanda hizmetler sundu; eğitim-öğretim mahreçli onlarca makale kaleme aldı.  Bu süreçte çocukları/gençleri yetiştirecek ekipleri/kadroyu teşkil etti. Bir yanıyla işletmeci/girişimci bir yanıyla da eğitimci olan Erhan Erken aynı zamanda İTO Yönetim Kurulu Üyesi ve İstanbul Ticaret Üniversitesi’nin Mütevelli Heyeti Üyesi.

 

Türkiye’de gözlemleyebildiğimiz kadarıyla bunca mezun insan arasında yetişmiş, iyi vasıflı birilerini bulmak gerçekten zor. Kritik yönetici kadroları için iş daha da vahim bir hal alıyor.

Her “eğitimli eleman”ın “nitelikli eleman” olmadığı ve ikisi arasında bir fark olduğu aşikâr. Bu farkın kapatılabilmesi için kim, neler yapabilir? Üniversiteler, MEB, Sivil Toplum Kuruluşları veya kişinin bizzat kendisi açısından soruyorum.

 

Bu konuda benim en önem verdiğim hususlardan bir tanesi çocukların tahsil hayatlarının en başından itibaren ciddi bir gözleme tabi tutularak kabiliyetlerine göre yönlendirilebilmeleridir. Bizde bu husus maalesef ihmal ediliyor. Nitelikli bir eleman, hayatının ilk dönemlerinden itibaren kaliteli eğitimcilerin elinde özelliklerine en uygun tarzda yönlendirilen ve yetiştirilen insandır. Eğitim sürecindeki bir ferdin hayatının hangi döneminde kendisine ne tür bir eğitimin verileceği dikkatlice analiz edilerek kararlaştırılmalıdır. Ülkemizde maalesef herkese aynı, tür standart bir eğitim verilmektedir.

Analitik düşünce çocuklarımıza yeterli ölçüde verilememektedir. Çocuklarımıza öğrenmeyi öğrenme, araştırma yapma, kendi kendine yeterli olma gibi hususlarda yeterince yardımcı olunamamaktadır.

Kendi sanayicilik tecrübem içinde gördüğüm nice ustalar veyahut kalfalar vardı ki bunlar hayatlarının daha erken dönemlerinde kabiliyetlerine ve özelliklerine göre ele alınıp yetiştirilebilselerdi çok mükemmel bir endüstri mühendisi, çok başarılı bir sistem analisti olabilirlerdi. Şu anda kimi normal bir usta olarak emekli oldu kimisi de en çok ustabaşı olarak hizmet edebildi. Bu değerler bizim ülkemizin değerleridir.

 

Mesela iş yerimize temizlik işleri için aldığımız bir elemanın uzun yıllar içinde izlediğimde mükemmel bir organizatör veya başarılı bir siyaset adamı olabileceğini görmüşümdür. Fakat bu eleman bugün sadece bir makinenin ustasıdır.

Bu konu en başta hükümetin ve Milli Eğitim Bakanlığı’nın ele alması gereken bir husustur. Bu gün yaklaşık 15 milyon çocuğumuz milli eğitim sistemi içinde eğitim görmektedir. Okuma yazma oranını %100’e çıkarmak, milli eğitimimizin uzun yıllar en önemli hedefi olmuş; çocukların ufkunu açmaya değil, onları ortak bir standart içinde yetiştirmeye daha büyük önem verilmiştir.

 

STK’lar, milli eğitim sistemine tavsiyelerde bulunmak, imkan ölçüsünde yönlendirmek, bazen de spesifik örnekleri ortaya koymak noktasında daha aktif olmalıdır.

Üniversitelerimiz de bilim merkezi olma konusunda daha duyarlı olmak mecburiyetindedir. Bugün, üniversitelerimizin en üst kurulu olan YÖK, üniversitelerimizin öğretim kalitesi olarak yükselmesinden ve oradaki gençlerimizin daha iyi yetişmelerinden çok, mevcut pozisyonları ve statüleri korumaya yönelik, -maalesef- dogmatik bir yaklaşım içerisindedir. İyi niyetin ve adaletin olmadığı ortamlardan verimli bir ürünün çıkmayacağı aşikârdır. Türkiye’miz de maalesef bu hatalı tutumların bedelini ödemektedir.

 

Tüm şartlara rağmen fertler, kendi çabalarıyla ve sistem içindeki -kısmen- verimli unsurların gayretleri ile belli bir düzeye gelebilmektedir. Eğitim-öğretim sistemlerinin iç dinamiklerinin çalışamadığı/iyi çalışmadığı yerlerde bireyler çok daha fazla gayret etmek mecburiyetindedir.

 

Bazı iş çevreleri tarafından, mezun olan gençlerin verimli birer eleman olarak çalışabilmesi ve tatmin edici bir ücretle iş bulabilmesi için en az 2-3 yıl tecrübe kazanmak amacıyla çalışması ve bu esnada ücret konusuna hiç önem vermemesi uygun bir yöntem olarak dile getiriliyor. Katılıyor musunuz? Bu konuda yeni mezun gençlere tavsiyeleriniz nelerdir?

Gençler meslek hayatlarının ilk yıllarında maaş konusunu birinci öncelik olarak ele almamalıdır.  Uzun dönemde kendileri için en uygun iş dalı ve pozisyon, maaştan daha önemlidir. Maaş konusunda ise hakkaniyete uyan bir seviye tutturulması her iki taraf için tavsiye edilecek bir noktadır. İşveren açısından iyi bir genç, yatırım yapılacak bir değerdir. Bu değeri ucuza çalıştırmak, bir zaman için mümkün olur. Hakkaniyete uymayan maaş politikaları, üzerine yatırım yapılan elemanların yitirilmesine yol açar.

 

Gençler ise çalışma hayatlarının ilk yıllarını daha ziyade öğrenme amaçlı olarak düşünmeli; ileride almayı düşündükleri pozisyonlara uygun iş kollarında ve iş yerlerinde çalışma hayatlarına başlamaya gayret sarf etmelidirler.

 

Ben, işletme alanında ortanın biraz üzeride büyüklükteki işletmeleri yani orta seviyedeki KOBİ’leri gelişme açısından ilk dönemler için çok faydalı görmekteyim. Çünkü bu tip şirketler gençlere birçok departmanı aynı anda görebilme imkânını sağlayarak onları daha iyi geliştirebilir. İş hayatının biraz daha ileri devrelerinde kurumsal kültürü olan, daha büyük çaplı işletmelerde çalışmak da kariyer açısından önemli yararlar sağlayacaktır kanaatindeyim.

 

Üniversiteden mezun olan bir öğrencinin, sizin açınızdan “nitelikli eleman” olarak kabul edilebilmesi için hangi yollardan geçmesi gerekiyor?

 

Bir öğrencinin mezun olduktan sonra nitelik açısından eksik yönlerini tamamlamaya kalkışması ona ciddi ölçüde zaman kaybettirecektir. Aslolan öğrencilerin tahsil hayatları içinde hayata hazırlanabilmeleridir.

Öğrencinin, hangi sahada çalışmak istiyorsa onunla ilgili olarak gerekli donanımları almaya üniversite yıllarında (esasında bu süre çok daha öncelere kadar gidebilir) başlamış olması şarttır.

 

Mesela yabancı dil öğrenimi, bahsettiğimiz donanımların en önemlilerinden biridir. Hangi alanda olursa olsun, mezun olan gencimizin, en az bir yabancı dili, yapacağı çalışmalara yetecek tarda yazma, anlama ve konuşma olarak halletmiş olması ilk gerek şartlardandır.

Lisans düzeyinde, sadece aldığı derslerin kitaplarını okumuş olması belki yeterli not almak için kâfi gelebilir. Fakat alanında iyi olabilmek, daha detaylı okuma ve araştırmaları gerektirir.

 

Staj, sadece adet yerini bulsun diye yapılacak bir angarya değil; çalışma hayatını tanıma noktasında önemli bir araçtır. Bu konuda gerek staj veren işletmelerin gerekse de staja giden gençlerimizin daha dikkatli olmaları her açıdan faydalı olacaktır.

İyi bir ortalama ile mezun olabilmek de iş hayatında aranılan değerlerden biridir.

Öğrencilerin tahsil hayatları boyunca sadece derslerine çalışmaları onları nitelikli yapmaz. Derslerle birlikte öğrenciliğin sınırları dâhilinde sosyal faaliyetlere katılmak da ciddi bir pratik sağlar. Çünkü hayat sadece kitaplardan öğrenilemeyecek kadar girift bir şeydir.

Bu çalışmalar öğrencileri insani ilişkiler konusunda hazırlar, onlara pratik düşünme imkânı verir, bildiklerini uygulamak konusunda yardımcı olur. Kısaca derslere mani olmayacak oranda sosyal faaliyetler çok yararlıdır.

 

Ayrıca iş hayatına doğru yerde başlamak da gençler için daha sonraki hayatlarında fayda sağlayacak önemli bir noktadır. Bu hususta tecrübeli büyüklerin kariyer yönetimi konusunda tavsiyeleri altın değerinde öğütlerdir.

 

İş dünyası, nitelikli eleman ihtiyacını nasıl karşılıyor? Üniversiteden mezun olanların mezuniyet sonrası eğitiminde iş dünyasının daha fazla sorumluluk alması gerekmez mi? Mesela üniversiteler yahut MEB’le  işbirliği halinde, bir çözüm üretemezler mi?

 

Ülkemizde mesleki eğitim maalesef ciddi ölçüde baltalanmaktadır. İmam-hatiplerin üniversitelere devam etmesini engellemek isteyen azınlık bir kesimin ciddi propagandaları neticesi, ülkemizin orta öğretimi çok sağlıksız bir noktaya sürüklenmiştir.

 

İlköğretimin kesintisiz olarak sekiz yıla çıkarılması ve meslek okullarının üniversiteye girişte ham puanlarının düşük bir katsayı ile çarpılması, bir yönü ile çocuklarımızın yeterli düzeyde yönlendirilebilmelerine imkân tanımamakta, diğer bir yönüyle de üniversiteye gitme şansını kaybetmek istemeyen gençlerimiz meslek liselerini tercih edememektedir.

Meslek liseleri iş dünyasına ara eleman yetiştirmesi gereken bir eğitim birimi iken, bu fonksiyonlarını etkili bir tarzda yerine getirememektedir. Bu durum, olaya tarafgir ve ideolojik bir gözlükle bakan kişilerden dolayı, “sakin” bir şekilde müzakere edilememektedir.

 

Fakat son dönemde iş dünyası, nitelikli ara eleman konusuna daha fazla duyarlı hale gelmiş ve sistem üzerinde ciddi oranda baskı kurmuş bulunmaktadır. Her meslek gurubu yoğun bir şekilde kendi meslek lisesini açmaya çalışmakta ve oradan yetişecek gençlerin yüksek okullara gidebilmelerinin önünü açmak için sistemin aktörlerini zorlamaktadır. Bu hâl tahminimce zaman içinde daha da ivme kazanacaktır.

 

İlaveten, üniversite-sanayi işbirliği maalesef ülkemizde istenen düzeyde gerçekleşememiştir. Bununla birlikte hadiseye taraf olan tüm kesimler bunun önemini kavramaya başlamıştır. Üniversiteler, sanayi ve iş dünyası ile yoğun bir temas içinde olmalıdır. Her iki kesim birbirini geliştirebilmelidir. Ar-Ge konusunda çalışan insan sayısı ülkemizde çok düşüktür. Üniversiteler, Odalar, STK’lar, KOSGEB ve MEB bu konularda son dönemlerde artmakta olan ilgiyi daha da teşvik etmeli ve faydalı yönlere doğru kanalize edebilmelidir.

 

Tüm bunlar, nitelikli eleman yetişmesi konusunda zemini daha verimli hale getirecektir.

Ülkemizdeki oda ve borsalar uzun yıllar üniversite öğrencilerini ihtiyaç ve başarı burslarıyla destekledi. Şimdi bu kuruluşlar birkaç adım daha ileri giderek kendi üniversitelerini kurmaya başladı. İstanbul Ticaret Odası öncülüğünde İstanbul Ticaret Üniversitesi kuruldu. Bunu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin TOBB Üniversitesi izledi.  Mütevelli Heyeti Üyesi bulunduğunuz İstanbul Ticaret Üniversitesi iş dünyasının beklentilerine yönelik olarak öğrencilerine diğer üniversitelerden ayrı olarak hangi katma değerleri sunuyor? Üniversitenizde pratik ve ticari hayatı kucaklayan ne tür eğitim programları uygulanıyor?

 

İstanbul Ticaret Üniversitesi beşinci yılının içinde olan bir eğitim kurumu. İlk hedef olarak bir şehir üniversitesi hedefiyle öğrenime başlamış ve daha çok belli konulara dikkatini teksif etmeye çalışmış bir üniversite burası. İleriki yıllarda üniversitemiz değişen şartlara göre yeni hedeflere yönelme konusunda değerlendirme yapacaktır.

 

İstanbul Ticaret Üniversitesi 350 bin tüccarın üye olduğu bir odanın desteğinde faaliyet gösteren bir üniversitedir. Bu üniversite, ticaret hayatının bizatihi içinde, o hayatın tüm sorunlarını bilen bir zeminde faaliyet göstermektedir. Dolayısıyla sorunların özüne vâkıftır ve onlara yönelik akademik çözümler üretilmesi konusunda ciddi anlamda şansa sahiptir.

Aynı zamanda üniversitemizde eğitim gören gençlerimiz gerek staj imkânı gerekse de mezun olduktan sonra iş imkânları konusunda önemli bir avantaja sahiptir.

İstanbul Ticaret Üniversitesi bir yönüyle özel bir vakıf üniversitesi olmakla birlikte İTO’nun özelliğinden dolayı yarı kamusal bir statüye sahiptir. Bu hususiyet, üniversiteye özel sektör zihniyetiyle işleyen bir devlet üniversitesi özelliği vermektedir.

İstanbul Ticaret Üniversitesi arkasında yer alan büyük gücün desteğiyle eğitim alanında ihtiyacı olabilecek birçok şeye daha kolay ulaşabilmekte, gerek ulusal gerekse de uluslararası düzeyde geniş bir iletişim ağına sahip bulunmaktadır.

 

Üniversitemizin kısa sürede ciddi bir büyüme göstermesi de sahip olduğu bu özelliklerinden dolayıdır. Bundan sonra da bu büyümeyi, eğitim kalitesini daha da arttırarak, uluslararası düzeyde tanınan bir üniversite haline gelme noktasına kadar taşımayı hedeflemekteyiz.Bu hususta İTO ve bağlı kuruluşlarıyla, Üniversitemiz arasında kurulacak anlamlı ve stratejik köprülerle, daha kapsamlı ve sinerji oluşturan çalışmalara imza atılacaktır.

İş piyasasında arz ve talebi oluşturmak amacıyla Sivil Toplum Kuruluşlarına büyük görevler düşüyor. Bu cümleden hareketle Başkanı bulunduğunuz Boğaziçi Yöneticiler Vakfı’nda öğrencilerle iş dünyasını buluşturmak ve öğrencileri iş hayatına hazırlamakla ilgili ne tür faaliyetlerde bulunuyorsunuz?

Vakfımız beşeri sermayenin bir ahenk içerisinde ülke kalkınmasının itici gücü olmasını temin için gerekli yönlendirme ve koordinasyon hizmetlerini sürdürmektedir. Bu cümleden olarak geride kalan 9 yıllık hizmet yılımızda öğrenci ve yeni mezun kardeşlerimize yönelik olarak iş dünyasıyla tanışma toplantıları, iş dünyasına hazırlık seminerleri, işe ilk adım seminerleri, iş/sanayi sektörlerini tanıtma seminerleri, fabrika/işyeri/okul gezileri düzenledik ve geniş katılımlı staj organizasyonları tertip ettik. Malum olduğu üzere üniversitelerin İdari Bilimler Fakültelerinde staj ihtiyari. İsteyen staj yapıyor, isteyen öğrenci de yapmıyor. Hâl böyle olunca İİBF’de okuyan öğrenciler staj yeri bulmakta zorluk çekiyor. İmkânlar ölçüsünde öğrenciler için her yıl düzenli olarak staj imkânı temin etmeye çaba sarf ediyoruz.

 

Tüm bunları yaparken hadisenin talep yönünü de ihmal etmemeye gayret ediyoruz. İş camiası vakfımızdan Boğaziçi Üniversitesi mezunlarını istihdam talebinde bulunuyor. Mezun ve mensuplarımıza bu noktada da yardımcı oluyoruz. Mezun kardeşlerimizi iş dünyasıyla buluşturuyoruz. İş dünyasına böylelikle iyi eğitim almış, bir yabancı dili iyi konuşabilen Boğaziçi Üniversitesi mezunlarını yönlendiriyoruz.

 

(*)MÜLAKAT;İBRAHİM ETHEM GÖREN

MÜSİAD ÇERÇEVE ARALIK 2005