Son dönemde Türkiye Cumhuriyeti Devleti Afrika’yı adeta yeniden keşfetmeye başladı. Son yıllardaki bu hızlı gelişme neticesi büyükelçiliklerin sayısı 30’u geçti. Devletin bu aktif politikasının yanı sıra yine son yıllarda iş dünyası da Afrika’nın çeşitli bölgelerindeki ticarî münasebetleri yoğunlaştırdı.
Tüm bunlara ek olarak, sivil toplum kuruluşları, yardım dernekleri ve çeşitli vakıflar da bu kıta ile daha yoğun ilgileniyorlar. Su kuyusu açanlar, mahrumiyet bölgelerinde tıbbi destek için organizasyon yapanlar, kıtlık yaşanan bölgelere yardım götürenler, okullar açanlar, Kur’an kursları kuranlar… Hemen hepsi bu büyük kıtaya yönelik ülkemizdeki ve Dünya Müslümanları’ndaki ilginin bir tezahürü olarak sayabileceğimiz faaliyetler…
AFRİKA KİTAPLIĞI
O bölgelerdeki Müslüman topluluklar kahramana mücadele ettiler
2011 yılında Tunus’da başlayan ve dalga dalga birçok Kuzey Afrika ülkesini içine alarak halkı Müslüman olan Afrika ve Orta Doğu ülkelerinde toplumsal hareketliliğe sebep olan Arap baharı döneminde de Afrika, hem Müslümanlar hem de tüm dünya ülkeleri için dikkatlerin çekildiği bir coğrafya oldu.
Oysa Afrika 19. yy’da da dünya politikasında önemli bir paylaşım konusu olmuştu. Osmanlı’nın zayıflaması ve Batılı devletlerin sömürge politikalarının gelişmesi süreçlerinde başta, İngiltere ve Fransa olmak üzere, Batılı güçler bu kıtanın birçok noktasını kontrolleri altına almaya başladılar.
Bu dönemlerde o bölgelerdeki Müslüman topluluklar kahramanca mücadele ettiler. Bu mücadele içinde tarikatlar direnişleri örgütlemede büyük fonksiyon gördüler. İki Dünya Savaşı sonrasında bu ülkelerin birçoğu kısmî bağımsızlık süreci içine girdiler.
Osmanlı sonrası Türkiye, devlet olarak uzunca bir süre bu ülkelerle ciddi bir şekilde ilgilenmedi. Fakat entelektüel düzeyde bu ilgi cılız da olsa sürdü.
1980’li yıllarla birlikte ümmet coğrafyasındaki farklı bölgelerle olduğu gibi Afrika ülkelerindeki İslami hareketler ile ilgili de birçok tercüme kitap yayınlandı. Bu tercüme kitapların uyandırdığı heyecanla eski bilgiler tazelenmeye, eski ilgilerimiz ve bağlantılarımız yeniden gün yüzüne çıkmaya başladı. Son on yılda ise devlet düzeyindeki ilgi ticarî, insanî ve kültürel ilgiyi de yeniden arttırdı ki bu sevinç verici bir gelişme…
Afrika kitaplığımızda neler var?
Oysa Hz. Peygamber (a.s) döneminde Müslümanların ilk hicret ettikleri yer Habeşistan idi. Siyer kitaplarında okuduğumuz Necaşi’nin memleketi bu gün bir kaç parçaya bölünmüş olan o bölge. Türkiye Cumhuriyeti’nin en yeni büyükelçilik açtığı Cibuti, o bölgenin en uç ülkesi. Somali, Somaliland, Etopya devletlerinin hepsi bizim çok aşina olduğumuz ve tarihî bağlarımız olan yerler.
Bu gelişmelerden hareketle son 25-30 yıl içinde yayınlanmış olan Afrika ile ilgili kitaplardan bir seçki yapmaya çalıştık. Daha çok Afrika’nın çeşitli bölgelerindeki bağımsızlık hareketleri, tasavvufî grupların çalışmaları ve bu çerçevede bilgiler veren gezi yazıları ve hatıratları listemize aldık.
Afrika ile ilgili tüm eserleri ve çalışmaları sunabildiğimiz iddiasında değiliz. Fakat bu çalışmanın eksikliklerinin başka çalışmaları da tetiklemesini umarak böyle bir işe giriştiğimizi zikretmenin yararlı olacağını düşünüyoruz.
1. Mısır Mısırlılarındır, Muhammed Ferid, Küre Yayınları.
2. Osmanlı Afrikası’nda Bir Sultanlık / Zengibar, Hatice Uğur, Küre Yayınları.
3. Emperyalizmin 7 Rengi, Balachondra Rajon ve Elizabeth Sauer, Küre Yayınları.
4. Afrikalılar, Ali Mazrui (Terc.: Yusuf Kaplan), İnsan Yayınları.
5. Sömürgecilik ve Yabancılaşma, Renat Zahar ve Frantz Fanon, İnsan Yayınları.
6. Muhammed Senusi / Hayatı, Eserleri, Hareketi, Kadir Özköse, İnsan Yayınları.
7. Cezayir Bağımsızlık Savaşı’nın Anatomisi, Frantz Fanon, Pınar Yayınları.
8. Afrika’da İslam, Vincent Monteil, Pınar Yayınları.
9. Geçmişten Günümüze Afrika, Ahmet Kavas, Kitabevi Yayınları.
10. Osmanlı Afrika İlişkileri, Ahmet Kavas, Kitabevi Yayınları.
11. Irkçılık Cehennemi, Mesut Karaşahan, Pınar Yayınları.
12. *Senusiler ve 13. Asrın En Büyük Mütefekkir-i İslamisi Seyyid Mehmed Sunusi; Abdulhamid ve Seyyid Mehmed-ül Mehdi ve asr-ı Hamidi’de Âlem-i İslam ve Sunusiler, Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi, İstanbul, 1328. (Bedir Yayınevi de bu kitabı orjinal ismi ile yayınlamıştı.)
*Senusiler ve Sultan Abdülhamit, Filibeli Ahmet Hilmi, Kitabevi Yayınları.
13. Senusilik, Sufi Bir İhya Hareketi, Hayrettin Yücesoy, Beyan Yayınları, 1985.
14. Libya, Trablusgarb, Bingazi ve Fizan, Celal Tevfik Karasapan, Ankara 1960.
15. Afrika Ulusal Mücadeleleri, Türkkaya Ataöv, Ankara 1975.
16. Büyük Sahra’da Türk-Fransız Rekabeti, Abdurrahman Çaycı, 1970. Erzurum.
17. Afrika Sahra-i Kebirinde Seyahat, Sadık El Müeyyed, İstanbul, 1314.
18. Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti / Habeş Eyaleti, Cengiz Orhonlu, 1974, İstanbul.
19. İmamın Öldürülüşü, B. Desai, C.Morney, Özgün Yayınları (Güney Afrika ırkçı rejiminin öldürdüğü İma Abdullah Harun‘un romanı)
20. Cezayir’de İslama Yeniden Doğuş, Malik Bin Nebi, Boğaziçi Yayınları.
21. Güney Afrika’da Osmanlılar, Ahmet Uçar, Çamlıca Basın Yayın. (Güney Afrika’ya gönderilmiş olan büyük Osmanlı âlimiEbubekir Efendi‘nin hayatı ve faaliyetleri.)
22. Konuşmalar, Ahmet Bin Bella (Hazırlayan Muhammed Halife). (İlk baskısı Akabe Yayınları tarafından yapılan bu kitap şu an Hece Yayınları tarafından yayınlanıyor.)
23. Avrupa’nın Öbür Yüzü / Cezayir’de Fransız Vahşeti ve Ötesi, Kenan Akın, Derin Yayınevi, İstanbul, 2003.
24. Cezayir’de İslami Hareket, Ferhat Deniz, Denge Yayınları, İstanbul, 1996.
25. Bir Başkaldırının Anatomisi, Raphael Danziger, Tercüme Tuba Elgun, Akabe Yayınları 1988
26. Orta Afrika Dosyası, Abdurrahman Dilipak, Akabe Yayınları, İstanbul, 1988.
27. Sudan Dosyası, Adil Doğru, Akabe Yayınları.
28. Sudan’da İslami Hareket, Hasan Turabi, Yöneliş Yayınları.
29. Turabi Devrimi / Sudan’da İslam ve İktidar, Abdulvahhab El-Efendi, İlke Yayıncılık.
30. Sudan İslam Projesi, Hasan Turabi ve T.Hamid (Çev.: Vahdettin İnce, İslam Özkan), Ekin Yayıncılık.
31. İslam Dünyanın Geleceği, Hasan El-Turabi, Birey Yayınları.
32. Küreselleşme Sürecinde Afrika ve Türkiye-Afrika İlişkileri, Numan Hazar, Yeni Türkiye Yayınları.
33. Yüzyıl Önce Güney Afrika / Ümitburnu Seyahatnamesi,Ömer Lütfi, Kitabevi Yayınları.
34. Apartheid / Güney Afrika’nın Irk Ayrımı Politikası, Yeni Zamanlar Sahaf, 1976.
35. Gine’de Devrim / Bir Afrika Halkının Kurtuluş Mücadelesi,Amilcar Cabral, Yeni Zamanlar Sahaf.
36. Nijerya’da İslami Cihad, A.Muhammed Kani, Buruc Yayınları. (Kitabın bir diğer baskısı Ömer Gündüz’ün çevirisiyle Şafak Yayınları tarafından yapıldı.)
37. Nijerya’da Etnik ve Dini Çatışma: Sokoto Halifeliği Dönemi, H.A.S Johnston, (Çev.: Kadir Özköse) Ensar Yayıncılık, 2008.
38. Mehdi Hareketinden İslam Devrimine Sudan, Mehmet Koçak, Esra Yayınları.
39. Güney Afrika Kurtuluş Mücadelesi, Alex La Guma (Çev.: Ragıp Zaralı), Yöntem Yayınları , 1977, İstanbul.
40. Ömer Muhtar, Osman Arpaçukuru, İlke Yayıncılık.
41. Seyyid Kutup, Fatmanur Altun, İlke Yayıncılık.
42. Habeş Seyahatnamesi, Sadık el-Müeyyed, Kaknüs Yayınları.
43. Cezayir Hatıratından, Halil Halid, İstanbul, Bedir Yayınları, 2007.
44. Osmanlı Meclislerinde Libya ve Libyalılar, Orhan Koloğlu, İstanbul, Boyut Yayınları, 2003.
45. Osmanlı Belgelerinde Cezayir; TC Başbakanlık Devlet Arşivleri, Ankara, 2010.
46/ İmparatorluk, Mimari ve Kent: Osmanlı-Fransız Karşılaşmaları, 1830-1914, Zeynep Çelik,Salt Yayınları, İstanbul, 2012
47. Son Osmanlı Afrikasında Hayat, Çöl İnsanları Sürgünler ve Jön Türkler, Arı İnan, İstanbul, İş Bankası Yayınları, 2009.
48. Cezayir Sömürü Düzenine Asil Başkaldırı, Abdülkadir Özkan, İstanbul, Emre Yayınları, 1992.
49. 50. Yılında Müslüman Kardeşler, Said Havva, Uysal Yayınları, Konya, 1980.
50. Fizan Korkusundan Libya Mücahitliğine, Orhan Koloğlu, İstanbul, Truva Yayınları, 2008.
51. Senusilik Tasavvuf ve Siyaset Hareketi, Nicola A.Ziadeh, İstanbul, Risale Yayınları, 2006.
52. İslamiyet’in Zaferi, Abdül Ehad Davud, İstanbul, Bedir Yayınları, 1975
53. Şimali Afrika’da Türkler, Aziz Samih, (Erzincan Mebusu) İstanbul, Vakit Gazete ve Matbaaa, Birinci Cilt 1936, İkinci Cilt, 1937
54. Afrika Dramı, İmaduddin Halil, (Çev:Mehmet Keskin), İstanbul, İnsan Yayınları, 1985
Bu arada Afrika ile ilgili araştırmalar yapmış olan merhum Prof. Dr. Cengiz Orhonlu‘nun bir bibliyografya çalışması da mevcuttur. Konu ile ilgili olanların yararlanması için onu da zikretmekte fayda görüyoruz: Tarih Enstitüsü Dergisi; Sayı 7-8; 1976-77; Afrika ile ilgili Türkçe Yayınlar ve Kayıtlar; Hazırlayan Prof. Dr. Cengiz Orhonlu.
Erhan Erken
(Sayın İbrahim Tığlı ve Ali Erken’e katkılarından dolayı teşekkürler)
DÜNYA BİZİM ŞUBAT 2013